Thursday, July 23, 2020

Analiza Tarabandu iha Suku leolima, Hato-udo, Ainaro ba konservasaun floresta

0 comments


BIOGRAFIA
Hakerek nain Jose Da Silva Araujo moris iha, Postu Administrativu Hato-udo  Munisipiu Ainaro, iha loron 07 Marcu 1998. Hakerek nain hanesan oan mane bo’ot husi Alin nain tolu. Husi familia, Aman Antonino Batista da Silva no Inan Joaniha de Fatima Lopes  (Edukasaun) Hahu kontinua prosesu estudu iha nivel ensinu Primaria luro Leolim iha tinan 2004, remata estudu iha tinan 2010,hodi kontinua iha Pre-Secundaria Hato-Udo Vila iha tinan 20011, remata iha 2013, nafatin kontinua estudu iha Eskola Tas-Topa suku Leolima.iha tinan 2013 no remata  2015 hodi kontinua estudu  ihaUniversidade da Paz (UNPAZ) iha tinan 2016 sai hanesan estudante Fakuldade Teknologia Agrikola. Departementu Konservasaun Rekursu Naturais. Durante hakerek nain aktivu iha Prosesu aprendisazem sai hanesan mos secretaria Senadu Universidade da Paz 2018-2019 , hodi kontribui ba programa extra-Kurikuler iha mandatu tinan ida nia laran. Hakerek nain hala‟o nia pratika servisu terenu iha Suco uma Kaduak Munisipio Manatuto no Suco Dato Munisipio Liquica  durante periudu Primeiru no Segundu, Alein de ne‟e mos hakerek nain partisipa programa Estensaun servisu social iha Suco Lalawa Postu Administrativu Tilomar Munisipio Covalima  durante fulan ida nia laran 2019. Iha programa estudu nivel akademiku hakerek iha statuta ou korikolun departementu konservasaun rekursus naturais, antes atu kompleta nivel ida ne‟e, tenke liu husi peskiza iha area ne‟ebe relavante ho titulu peskiza. Hakerek nain hala‟o peskiza iha Suco Leolima Postu Administrativu Hato-Udo Munisipio Anaro, bazeie ba titulu peskiza“ Estudu Efetividade lei Tarabandu ba Konservasaun Floresta iha Munisipio Ainaro nudar aktividade ikus no hakotu hau distinu estudu iha ambiente Sapientia et humanism, UNPAZ,UNPAZ



LIA MAKLOKEK
Universidade da Paz hanesan Universidade ida ne‟ebé Prevadu iha Timor-Leste, hari iha loron 09 Marsu 2004 hamutuk fakuldade neen (6) ho nia departamentu Sanulu Resin (14). Iha Fakuldade Agrikultura eziste mós Departementu rua (2) mak hanesan: Jestaun Alimentarno Konservasaun Rekursus Naturais. Iha Biban ida mos hakerek na‟in la haluha fó agradese ba Aman Maromak, tulun no esperito, bensaun no grasa bele oferese mai atan ha‟u atu estuda no bele realiza buat hotu ne‟ebé relevante ba kapasidade intelektuál, mak ha‟u presiza hodi lori buat di‟ak ruma ba futuru, ho kontribuisaun diak ba ha‟u-nia aan, família, nasaun no ha‟u nia povu iha rai doben ida ne‟e. No lahaluha hato‟o mós agradese wai‟n ba:
1. Maknifiku Rector Universidade da Paz Prof. Dr. Lucas da Costa SE., M.Si.
2. Dr.Domingos CBBM Gomes Ms hanesan Decano Fakuldade Tecnolojia Agrikola.
4. Eng Paulino da Costa Sarmentu . hanesan hau nia examinador Segundu.
5. Eng. Amenica Machado Fernandes, M.P.Agr hanesan hau nia Examinador Terseiru  durante ne‟e fo nia motivasaun liu husi bibingan proposal ida ne‟e, ao mesmu tempo hanesan hau profesora durante motiva hau.
6. Ba Componente hotu-hotu hau labele temi ida por ida, ne‟ebe fó ajuda buat hotu liu husi suporta material, mental no spiritual inklui matenek no motivasaun mai hau durante hakerek proposta ida ne‟e.
Iha preparasaun no hakerek Tese ida ne‟e, hau sente katak seidauk lo‟os no dala ruma mós informasaun balun la akumula iha ne‟e, tamba ne‟e hau ho laranluak husu ita bo‟ot sira nia kritika no sujestaun ka hanoin ne‟ebe konstrutivu husi leitor (le‟e nain) sira, hodi bele dezenvolve hau nia Tese ida ne‟e sai perfeitu no diak liu tan iha futuru. Hau hein katak Teseida ne‟e bele fo benefisiu ba leitor sira ne‟ebe presiza.


RUJUMU (ABSTRAK)
ESTUDU EFETIVIDADE BA IMPLEMENTASAUN LEI TARABANDU BA KONSERVASUAN FLORESTA
 IHA SUKU LEOLIMA, POSTU ADMINISTRATIVU HATO-UDO MUNISIPIU AINARO, Husi Jose da S. Araujo, N.R.E. 15.06.02.053.
Orienta Husi Eng.Paulino da Costa Sarmento,
M.Agr. ho Eng.Amenica Mechado, MP.

            Tara bandu hanesan kultura Timor Oan nian ne’ebé mak atu regula no haforsa Lei Komunidade nian hodi hadok konflitu komunitariono no mos atu regula Komunidade atu labele estragus Ai-laran no rekursus sira seluk. Iha Tara-bandu ne’e hala’o iha  Territóriu Timor- Leste kada miunisipiu sira iha Timor-Leste. Tara bandu ne’e rasik hala’o nini prosesu rituál mak atu regula relasaun  ema ho ema seluk, regula ema ho natureza, no regula ema ho estadu hodi nune’e ema hotu bele kumpri no respeitu malu tuir kultura Timor nian.Iha prosesu  tarabandu ne’e mos la ses husi konservasaun katak atu Proteje no kuidadu rekursus sira ho responsavel ou hanaran(Conservation) iha relasaun ho rekursu natureza  ne`ebesignifikante hanes:preservasaun, jestaun floresta, no kultura sagradu iha    parte seluk nia fo definisaun ba konservasaun iha parte tolu mak: Preservasaun    ba rekursu natureza sira, aproveitamentu ba rekursu natureza uza  ho matenek, no utilizasaun ba rekursu natureza tenke ho konsiensia. Iha prosesu   Konservasaun    rekursu natural (Conservation) katak jestaun ba rekursus natural ho matenek ba    prinsipiu sustentabilidade, no konservasaun mos signifika preservasaun no jestaun  planeada ba rekursus natural ne’ebe ekilibriu ho sustentavel entre  diversidade   sira    ba  prosesu evolusaun iha ambiente ida. Objetivu  husi   peskiza  ida ne’e    mak   atu    buka hatene kona   ba efetividade lei trabando ba konservasaun floresta iha Suku Leo Lima Postu Administrativu HatoUdo Munisipio Ainaro. Metodu ne’ebe utiliza iha peskiza ida ne’e Peskiza deskritiva hanesan métodu ida ne'ebé tenta atu esplika kona-ba objetu peskiza hodi deskreve faktu sistemátiku tuir situasaun no kondisaun komunidade nian iha Suku Leolima, iha peskija ne’e peskijador sei Foti Amostra husi Uma kain 940 husi 5% hodi Buka hatene kona ba implementa tarabandu iha Suku Leolima ba iha Konservasaun Floresta .
Liafuan Save: husi Tarabandu bele Fortifika Konservasaun Floresta




INDISE
PAJINA TITOLU..................................................................................................... i
PAJINA APROVASAUN....................................................................................... ii
PAJINA LEGALIZASAUN................................................................................... iii
PÁJINA DEDIKASAUN....................................................................................... iv
LEMA....................................................................................................................... v
BIOGRAFIA........................................................................................................... vi
LIA MAKLOKEK.................................................................................................. vii
INDISE.................................................................................................................... ix
KAPITLU I
1.1 Introdusaun......................................................................................................... 1
1.2 Formulasaun Problema........................................................................................ 4
1.3 Objetivu Peskiza................................................................................................. 4
1.4 Benefisiu Peskiza................................................................................................ 4
1.5 Limitasaun Peskiza............................................................................................. 4
KAPITLU II
2.1. Difinisaun husi Tara-bandu................................................................................ 7
2.2  Funsaun husi Tara-bandu.................................................................................... 8
2.2.1        Signifika Tara-bandu.................................................................................... 9
2.2.2 Klasifikasaun Tara-Bandu Entre Fatin Rurais no Urbana.............................. 10
 2.2.2.1 Tara-Bandu iha Fatin Rurais....................................................................... 10
 2.2.2.2 Tara-Bandu iha Fatin Urbana..................................................................... 11
2.3  Relasaun Lei Tara-bandu ho Lei Timor Leste ................................................... 11
2.3.1        Relasaun ho Lei Baze Ambiente ................................................................. 12
2.3.2 Relasaun ho Dekreto lei Florstal..................................................................... 12
2.4 Difinisaun Konservasaun................................................................................... 13
2.5 Difisisaun Floresta............................................................................................. 13
2.5.1 Potensia Floresta............................................................................................. 15
2.6 Analiza Sosio Ekonomiku Komunidade............................................................ 15
2.7 Faktores ne’ebe Mak fo impaktu ba iha Floresta............................................... 15
2.7.1 Fator sosio ekonomiku.................................................................................... 16
2.7.2 Fator Edukasaun no koinesimentu.................................................................. 16
2.8 Konseptu Fundamental ..................................................................................... 16
KAPITULU III
3.1. Fatin No Tempu Peskiza................................................................................... 18
3.2.1.      Material........................................................................................................ 20
3.2.2. Equipamentos................................................................................................ 20
3.3  Difinisaun Konseptual....................................................................................... 20
3.3.1.   Trarabandu.................................................................................................... 20
3.3.2.      Konservasaun............................................................................................... 20          
3.3.3.   Konseitu Floresta.......................................................................................... 20
3.4  Definisaun Operasional...................................................................................... 21
3.5  Tipo Peskija........................................................................................................ 21
3.5.1        Peskija Deskritivu......................................................................................... 21
3.5.2        Difinisaun Dadus......................................................................................... 22
3.5.2.1. Dadus Primaria........................................................................................... 23
3.5.2.2. Dadus Sekunder......................................................................................... 23
3.6  Métodu kolekta dadus....................................................................................... 23
3.7   
3.7.Diagrama dadus ................................................................................................ 25
3.8.Teknika Analisa Dadus...................................................................................... 25
3.8.1.      Populasaun .................................................................................................. 25
3.8.2.      Amostra....................................................................................................... 26
3.9.Definisaun SWOT............................................................................................. 27
3.9.1.      Funsaun Swot ............................................................................................. 27
3.10. Kualidade estandarnizasaun........................................................................... 28
REFERENSIA



KAPITLU I
LIAN DAHULUK
2.1 Introdusaun
Timor-Leste nu’udar Nasaun foun, hahú’u nia Polítika Administrativa Transitória iha Misaun Nações Unidas (UNTAET) nia okos durante tinan rua ho balun nia laran no ikus mai iha loron 20 fulan Maio tinan 2002, Timor-Leste hetan soberania total liu husi Polítika Restaurasaun Indepedensia.Koalia konaba dezenvolvimentu ita bele hatene nu’udar prosesu ou esforsu ida atu hadi’a buat ne’ebé ladun diak ba diak liu, ou hamosu buat foun ba vida moris komunidade. Prosesu dezenvolvimentu ne’ebé  hatur durante ne’e, seidauk responde nesessidade komunidade nian, kondisaun akontese tamba fó deit benefisiu ba ema ka grupu balun deit.
Ekonomiku Timor-Leste agora dadaun sei depende liu ba iha petroleu no gas,iha parte suluk mak seitor Agrikultura mos iha rekurus hanesan Floresta, tuir stastika Nasional floresta ou Ministeiru Agrikultura, Floresta no Peskas Republika Demokratiku Timor Leste (2005) halo eksportasaun Ai-kameli 80 ton ba nasaun Korea ho japaun ho folin $.8.00 Us kada kilograma ou Us$.640.000 konveter ba Rp.8.512.000.000 (Domingos CBBM Gomes 2017).
Liu husi dadus estastika Nasional floresta ou Ministeiru Agrikultura, Floresta no Peskas hatudu katak rekurus floresta iha valor ne’ebe mak Bo’ot Tebes, tamba ne’e ita Presiza Atu halo Konservasaun ou prezerva ba foresta Hodi Garantia nia Sustentavel ba Jerasaun Foun,ho ida ne’e mak peskijador hakarak hili topiku peskija hanesan Tuir mai ne’e:
Estudu Ifetividade Husi Implementasaun Lei Tara-bandu Ba Iha Floresta Iha Suku Leolima Munisipio Ainaro, Tara Bandu” mós parte ida husi kultura Timor nian.
Tara bandu hanesan kultura Timor nia ne’ebé mak atu bandu ka regulamentu tradisionál ida hodi regula komunidade atu labele halo arbiru. Prosesu tara bandu ne’e hala’o iha  territóriu Timor- Leste kada miunisipiu sira iha Timor-leste.
Tara bandu ne’e rasik hala’o nini prosesu rituál mak atu regula relasaun  ema ho ema seluk, regula ema ho natureza, no regula ema ho estadu hodi nune’e ema hotu bele kumpri no respeitu malu tuir kultura Timor nian.
Tara bandu hanesan lisan ka lulik ne’ebé mak haluklik husi lia na’in sira iha Timor laran tomak. prosesu atu halulik mak liu husi bua ho malus nune’e mós lia na’in sira uza sira nia lian hodi halulik nune’e mós uza animál hodi halulik tara bandu.
Aleinde ne’e baze fundamentál husi tara bandu mak
Atu proteze  no kuidadu ai –horis no bee tanba ai-horis mak atu kaer kalohan no udan been atu nafatin bele hatuun bee ba rai no ba bee matan sira,Atu proteze animál fuik sira hanesan manu fuik, ka ai-laran tuan,tanba ai laran tuan mak sai riku-soin ida ne’ebé importante tanba kriasaun animal sira,Atu proteze rai fuik sira nune’e komunidade sira labele halo to’os arbiru de’it tanba se komunidade balun halo to’os iha rai fuik ka ia-laran tuan ne’ebé la permanente bele fó impaktu ba animál fuik sira tanba kada tinan sira muda ba muda mai,Nune’e mós atu bandu ema labele estraga ambiente mak hanesan sunu rai arbiru,tesi ai  arbiru atu bele protze riku soin timor nia labele mohu.
Tamba ne’e mak mudansa husi tara bandu mak atu haburas fali ai laran tuan nune’e rai bele buras fali. Mudansa signifikativu husi tara bandu mak hanesan tuir mai ne’e :
Ai laran tuan bele buras fila fali, Kauza husi ema nia hahalok bele hamenus ona, Strutura tara bandu tradisionalmente hala’o tara bandu ho nia funsionamentu di’ak aplika iha pratika tuir dekalarsaun ne’ebé mak iha, Autoridade lokál( xefe suku,polisi komunitáriu,administradór munisipiu no postu administrativu) mak apoiu hodi implementa tara bandu ne’e, Desizaun sira ne’e hakotu husi estrutura tradisional ba implementasau tara bandu ne’e ema halo tuir duni, Relasaun sosiál nuudar maun-alin fetosan-umane sei forte,Apoiu husi entidade relijiaun no sosiedade sivíl sira.
Iha prosesu tara bandu ne’e mak komunidade balun kontra mak sei sansaun ba sira, sansaun hirak ne’e mak sei multa tuir sala ne’ebé nia halo. Atu aplika sansaun ba ema ne’ebé kontra husi estrutura tradisionál tara bandu nia hanesan lia na’in sira.
Aleinde ne’e ema ne’ebé mak  atu kontrola tara bandu ne’e mak ema simu ona instrusaun husi lia na’in sira katak nia mak atu kontrola ka seguransa ba area hirak ne’ebé mak bandu tiha ona.
Bainhira komunidade balun hakarak atu tesi ia presiza husu lisensa iha nia mak sira ba tesi ai maibe la arbiru, tesi iha sira nia area hanesan sira nia (to’os no natar).
Tamba ne’e laiha kontinuasaun husi parte kompotente hodi halo levantamentu de dadus, atu nune‟e bele indentifika no hatene total populasaun hira mak halo esplora ba iha ai horis iha area refere,  Presisa tebes halo levantamentu de dadus, tamba kada tinan iha mudansa ba dadus Floresta nian ho ida ne‟e mak presiza halo levantamentu de dadus. Hodi hatene Floresta ne‟ebe moris ho tipu espesies oin-oin mak eziste iha Iha Munisipio Ainaro Postu Administrativu Hato-udu suku leo Lima, Tiur informasaun ka observasaun iha suku Leo-lima Munisipio Ainaro agora dadaun komunidade sira defende liu ba iha sektor Agrikultura hodi fo kontrubui ba iha ekonomiku familia nian, Maibe oihin loron Nakfilan a’an husi ema nia konsiensia hodi halo esplora rekursus floresta la ho responsablidade ho hasae degradasaun iha suku Leo-lima Munisipio Ainaro. Tuir ovservasaun Iha suku Leo-lima Ohin loron  implementa ona Trabanbu ba iha komunidade sira hodi labe estragus ba iha floresta ho kasa ainmal sira, Maibe Na realidade hatudu katak komunidade laiha konsiensia hodi halo esplorasaun ba iha rekurus sira ne’e la ho responsavel ,Munisipio Ainaro Postu Administrativu Hato-udo Suku Leo-lima hatudu katak iha Tinan hira liu ba suku Leo-lima domia ho rekursus naturais.
Maibe to oihin loron la iha ona tamba ema aumenta barak no nessesidade ema nian mos Aumenta hodi halo espolorasaun ba rekursus sira ne’e, tamaba ne’e mak agora dadaun implementasaun Lei Tara-bandu hodi hasae kuantidade rekursus Naturais no Biodiversidade.

1.2. Formulasaun Problema
1.   Oinsa Implementasaun Lei Tara-bandu Ba Konservasaun Floresta iha Suku Leo-lima?
1.3. Objetivu Peskiza.
Objetivu husi peskiza mak hanesan:
1. Atu buka hatene kona ba efetividade lei Trabando ba Suku Leo-lima Postu Administrativu Hato-udo Munisipio Ainaro.
1.4. Benefisiu Peskiza.
       Benefisiu husi peskiza ida ne’e maka hanesan;
1. Nu’udar referênsia ba Universitariu sira liu-liu hirak ne’ebé estudu iha Departamentu konservasaun ba Floresta.
2. Hanesan referênsia ba peskizador sira seluk ne’ebé iha relasaun ho Tópiku peskiza ida    ne’e.
3. Rejultadu peskiza ne’e sei fó benefisiu ba lideransa local atural iha prosesu dezenvolvimentu komunitáriu partikularmente ba Suku leo-lima
4.  Atu hatene detallu konaba impelementasaun lei Tara-bandu ba konservasaun floresta ba suku Leo-lima
5. asumi knar nudar estudante universidade tenki hatene pilaras akademiku nia Aprende Peskija,no ajensia Trasnformador Cntrolu  Problema Sosial.
1.5. Limitasaun Peskiza
       Husi introdusaun no formulasaun problema iha leten hakerek nain hodi fó limitasaun Peskiza ida ne‟e maka; atu hare deit ba implementasaun lei Tara-bandu ba inklui hare mos ba iha konservasaun floresta iha suku leo-lima Postu-administrativu Hato-udu Munisipio Ainaro.


Tabela 1.1. Orijinalidade Peskiza
No
Naran/Tinan Peskijador
Titulu Peskija
Metode
Peskija  
Rejultado Peskija
1
Belun | The Asia Foundation 2013
Trabandu ho ninia papel ba prevensaun konflitu iha komunidade Timor leste
SWOT
Bazeia ba informasaun ne’ebé halibur liuhusi peskiza idak ne’e, iha ne’e halo lista ba parte lima, uzu
Efetividade tara-bandu ba prevensaun konflitu. Rekomendasaun iha parte VII halo identifikasaun ba kada
Tipu autór–oinsá loloos sira bele oferese kontribuisaun ba realizasaun objetivu sira iha programa AtReS.
·         Konsiderasaun ba Kontestu Lokál no Kulturál
·         Fasilita Properidade Komunidade no Partisipasaun Grupu Marjinalizadu
·         Fornese Apoiu Finanseiru no Tékniku ne’ebé Adequadu
·         Prátika Komunikasaun no Koordenasaun Transparénsia
·         Garantia/Asegura-Konflitu Sensível iha Implementasaun no Sosializasaun
2
Suhartini
(2009)
Kajian Kearifan Lokal
Masyarakat Dalam
Pengelolaan Sumberdaya
Alam dan Lingkungan
(Jurnal)
SOWT
Keanekaragaman pola – pola adaptasi terhadap lingkungan hidup yang ada dalam masyarakat Indonesia yang diwariskan secara turun
- temurun menjadi pedoman dalam pemanfaatan sumberdaya alam. Kesadaran masyarakat dalam melestarikan lingkungan dapat ditumbuhkan secra efektif melalui pendekatan kebudayaan. Jika kesadaran tersebut dapat ditingkatkan, maka hal itu akan menjadi
kekuatan yang sangat besar dalam pengelolaan lingkungan. Dalam pendekatan kebudayaan ini, penguatan modal sosial, seperti pranata sosial-budaya, kearifan lokal dan norma-norma yang terkait dengan pelestarian lingkungan hidup penting menjadi basis yang utama.Tantangan yang dihadapi oleh oleh kearifan lokal yakni, jumlah penduduk, teknologi modern dan budaya, modal besar, kemiskinandan kesejangan. Untuk mengurangi potensi konflik di masyarakatdalam pengleolaan sumberdaya alam maka pendekatan pengelolaan sumberdaya alam berbasis masyarakat (CBNRM), merupakan strategi pengelolaan sumberdaya alam hayati dimana masyarakat berpartisipasi dalam menanggulangi masalah yang mempengaruh pengelolaan sumberdaya hayati.
3
Ratna
Indrawasih
(1995)
Sasi di Maluku; Eksploitasi
Sumberdaya Alam Secara
Arif.
SWOT
Kearifan masyarakat dalam mengeksploitasi sumberdaya alam
dengan mempraktikan sasi maka masyarakat dapat secara teratur
memperoleh kesempatan menikmati kekayaan alam yang ada.
Karena dengan sasi memberi kesempatan berkembangbiak terhadap
apa yang mereka peroleh sehingga kekayaan alam tersebut dapat
tetap lestari dan dapat diwariskan pada generasi selanjutnya.



  
KAPITLU II
      FUNDAMENTU TEORIA

2.1. Difinisaun husi Tara-bandu
             Tuir (Sibarani (2012) Mosaun kona-ba Tara-bandu hanesan formasaun ida atu eleba koñesimentu ne'ebé rai-nain iha komunidade ne'ebé mai hosi komunidade lokal sira atu regula orden moris komunidade nian nia valór kultural.Tuir (Rajib, S. 2008. Tara-bandu ne,e hanesan atu redus resiko ou dejastra iha ita nia komunidade liu liu atu hasae rekursus humanus ou bele aumenta unidade iha biaro, Tuir (Suyono Suyatno, 2013).Trabandu hanesan Matenek lokál sira nian ne'ebé mak hanorin husi jerasaun ba jerasaun hanean kostumi ou kultura ida ne'ebé tenke halo tuir hahalok, Suku idak ida nian kultura ida hanesan ninia trademark no matenek lokál sira ne'ebé  hahu husi Jerasaun ba jerasaun.
         Husni Thamrin. (2010).esplika iha unidade komunidade ida-idak ne'ebé forma nasaun ida, kiʼik ka boot eskala, sei iha prosesu formasaun no dezenvolvimentu ba kultura ne'ebé funsiona hanesan identidade nasaun nian. Tuir Kartini Kartono (1994:33) lideransa hanesan individu ida ne’ebé iha abilidade no espesialidade ida, área ida, hodi nune’e bele fo influênsia ba ema seluk hodi hamutuk hala’o aktividade refere, atu atinji objetivu ne’ebé iha.
Tara-bandu mak ita-nia bei'ala sira iha vida valór sira-ne'ebé mak fused iha forma relijiaun, kultura no ninia liman-rohan. Iha sosiedade atu adapta ba sira-nia ambiente ho dezenvolvimentu dezenvolve matenek ida ne'ebé hala'o duni koñesimentu ka ideia, ekipamentu, ne'ebé kombina ho norma sira ne'ebé tradisionál, valór kulturál, atividade sira ne'ebé halo jestaun ba ambiente utilizasaun ne'ebé sufisiente ba ninia moris presiza (Suhartini, 2009)
          Se imi haree iha evolusaun umanu relasaun ho natureza iha tempu uluk tiha ona forma relasaun harmonia ne'ebé hanaran cosmism bolu, ka bainhira ema sira ne'ebé buka atu moris tuir natureza Rustaman, N. Y. 2015. Hanoin ema iha tempu neʼebá, natureza mak santu-boot tanba nia iha atu mantein tan neʼe, nia la estragu naturál mosu no iha konsekuénsia negativu ba ema sira-nia an.
     Realiza ideia ida-ne'e, ema ne'ebé kria saida mak Famali-Famali ka étika atua no komporta-an ba natureza. Grupu étniku liu iha nasaun ida ne'e iha regulamentu sira ne'ebé refere ho matenek meiu-ambiente (Suhartini, 2009).
Santosa (2011), esplika katak kestaun ne'ebé mak konsidera iha agora no futuru ida kona-ba kualidade kona-ba jestaun ambiente ne'ebé moris liuhosi actualization re matenek lokal iha hakbi'it komunidade. Matenek lokal hanesan koletivu komunidade nian, sei funsiona hodi prevene arrogance no umanu-teen iha aproveita buat neʼebé rekursu naturál lahó prezervasaun moris estragu.
2.2. Funsaun husi Tara-bandu
      Tuir (Asia Foundation | Juñu 2013) Tara-bandu hodi fó kontrolu entre relasaun sosiál umana nian iha aspetu sosio-kulturál, ekonomia no polítiku. Aplikasaun iha aspetu Sosio-kulturál, halo ema atu toman ba respeitu valores kultura nu’udar baze legál ba kria lei kustumariu iha regulamentu tara-bandu, no uza lei ida ne’e hodirezolve kazu sosiál sira ba minimiza ka redus ba eskalasaun konflitu iha komunidade. Porezemplu,bandu ema atu labele halo violasaun ba ema nia direitu moris hanesan (book ema nian feen, la’en no oan feto, violénsia seksuál, violénsia fíziku hanesan (baku, oho etc), violénsia doméstika relasaun ho sistema barlake husi aspetu fetosaa-umane etc.
Tuir (Suyono Suyatno, 2013). Funsaun husi Tara-bandu hodi fó kontrolu ba relasaun sosiál umana ho balada nian. Aplikasaun iha aspetu ne’e refere liubá hahalok ema ba hasoru balada/animál ne’ebé sira hakiak no animál fuik sira iha universu (rai leten, bee no tasi laran). Katak bandu ema atu labele halo asaun hanesan tuir mai:Na’ok ema seluk nia sasan (balada); oho ka halo kanek ema nia animál hakiak no animál fuik iha ai-laran; bee-laran no tasi-laran. Akordu ba kesi ka halo lutu ba animál hodi labele tama noestraga ema nia aihan iha to’os/natar (plantasaun). Akordu ba oho animál ba halo lia kultura (liamate no lia-moris) iha sistema fetosaa-umane; akordu komún ho regulasaun ba kasa animál fuik iha ai-laran, akordu komún ba uza metodu peska (labele uza pestisida ka so’e bomba ba ikan iha tasi ka mota hodi hamate bioversidade ikan ka animál) no mós area autorizasaun peska iha tasi no seluseluk tán.
Tuir (M. Munandar Soelaeman, 2007:62) Tara-bandu uza nu’udar lei tradisionál hodi fó kontrolu ba relasaun sosiál umana ho natureza ka regulasaun hodi tau matan ba meiu ambiente ka aihoris atu ema umana bele orienta no uza ba nia nesesidade moris. Porezemplu, bandu ema atu labele halo asaun hanesan (sunu-rai no tesi ai-horis arbiru iha foho, mota ninin no tasi ibun). Halo konkordansia komún entre komunidade bairo – Cross Villages Boundary (liña fonteira suku) porezemplu, uza fatin/area ba hakiak animál (karau, bibi, kuda etc.) nian hodi labele estraga ambiental naturál ninian. Labele na’ok ema nia ai-horis, ai-han iha to’os/natar laran no sasan lulik hanesan (fatuk, ai-toos etc). Akordu hodi uza fatin ba halo to’os/natar husi suku tolu ka liu ne’ebé baliza ba malu atu uza rekursu bee husi area/bee-matan ida hodi produs rekursu importante hanesan (produtu agrikultura hare/batar etc.) relasaun ho modelu sistema irigasaun komún. Fatin ba ailaran fuik no akordu komún ba kasa animál fuik iha ailaranbee-laran no tasi laran ho metodu kasa ne’ebé mak la autoriza hanesan (labele uza aimoruk pestisida ba ikan, boek, tuna etc.) hodi estraga meiu ambiente. Labele kee fatuk iha fatin ne’ebé iha ameasadu ba rai-monu (landslide), labele soe fo’er domestik arbiru ba estraga meiu ambiente no seluseluk tán.
Diferénsia uitoan ho(‘Lia-na’in Lauhata Bazartete Likísa Sr. Jose Correia 2013), funsaun tara-bandu fahe ba parte tolu, ezemplu
 (1. Regulariza relasaun entre ema ho natureza
 2. Regulariza relasaun entre ema ho ema;
 3. Regulariza entre ema ho Estadu’)
2.3.Relasaun Lei Tara-bandu ho Lei Seluk iha Timor Leste
Republika demokratiku de Timor leste na Constituisional da RDTL
Artigu 61
(Meiu-ambiente)
1. Ema hotu-hotu iha direitu atu moris iha ambiente ema moris nian ne’ebé moos,
Nabelun di’ak hó natureza, no iha obrigasaun atu proteje no halo di’ak ba jerasaun loron ikus nian
2. Estadu rekoñese katak iha nesesidade atu tau matan didi’ak no fó valór ba ita-nia rain nia riku-soin.
3. Estadu tenki fó-sai buat ne’ebé mak sei halo atu defende natureza maibé sei hodi hala’o mósnia ekonomia.
2.3.1.      Relasaun ho Lei Baze Ambiente
3.      DECRETO LEI No 26/2012 Artigu 8.
Tara-Bandu
1.      Lei ida-ne’e rekoñese, tara Bandu nia importánsia enkuantu kustume integrante kultura Timor-Leste nian no nu’udar mekanizmu tradisionál reguladór ba relasaun entre ema no ambiente iha nia sorin-sorin.
2.      Bele lori ba asaun Tara Bandu, tuir rituál estabele ona hosi direitu be moris metin ona iha fatin ne’ebé hakarak atu konserva no promove ambiente no prezervasaun uzu sustentavel rekursu naturál sira, bainhira asaun sira-ne’e kompativel ho objetivu no prinsípiu ne’ebé estabelese iha lei ne’e
3.      Bele lori ba asaun Tara Bandu ida nian, tuir termu artigu ne’e, Governu tenki garante efetiva protesaun iha área envolvida.
2.3.2.  Relasaun ho Dekreto lei Florstal
LEI N.º 14/ 2017 de 2 de Agosto
REGIME GERAL DAS FLORESTAS
A Constituição da República incumbe o Estado de garantir e promover os direitos e liberdades dos cidadãos, garantir o desenvolvimento da economia e o progresso da ciência, proteger o meio ambiente e preservar os recursos naturais, e afirmar e valorizar a personalidade e o património cultural do povo timorense. Neste desiderato, a Lei de Bases do Ambiente, aprovada pelo Decreto-Lei n.º 26/2012, de 4 de julho, veio estabelecer os parâmetros normativos essenciais para o desenvolvimento e aperfeiçoamento de um corpo jurídico consistente, no âmbito da conservação e proteção dos componentes ambientais, nomeadamente a água, o mar, o solo e o subsolo. No contexto de desenvolvimento desse enquadramento legislativo ambiental, as florestas, pela biodiversidade que contêm, pelo seu papel na recuperação e reabilitação dos solos
Degradadus e na conservação dos recursos hídricos, e pelo seu valor social, cultural, espiritual e potencial económico, apresentam-se como centrais no alcance dos objetivos do Estado e no preenchimento do direito à proteção do ambiente consagrado no artigo 61.º da Constituição da República.
2.4. Difinisaun Konservasaun
         Tuir Utami iha tinan (2018) Konservasiaun (conservation) iha relasaun ho rekursu natureza ne`ebe signifikante hanesan: “preservasaun, managemento, ancare of natural and cultural recource. No tuir Ian Campbell (1972) ,iha parte seluk nia fo definisaun ba konservasaun iha parte tolu mak:
1.      Preservasaun ba rekursu natureza sira
2.      Aprobeitamentu ba rekursu natureza  uza ho matenek
3.      Utilizasaun ba rekursu natureza tenke ho konsiensia (wise use )
            Konservasaun mak hanesan mai husi lian (inggrish) conservation ka proteje kualker rekursu nebe mak iha ejisti ita nia rai laran.Konservasaun mosu iha tempu uluk to agora ita sei kontinua hela,tuir seiensia ne’ebe husi matenek nain ida ho naran THEDODORE ROOSEVELT.,1902 kolia kona ba oinsa ita atu konserva ita nia rekursu ho di’ak atu bele grantia ba future (Dewebroto.,1995). Konservasaun rekursu natural (conservation) katak jestaun ba rekursu natural ho matenek ba prinsipiu sustentavilidade Konservasaun mos signifika preservasaun no jestaun planeada ba rekursu natural ne’ebe ekilibriu ho sustentavel entre diversidade ba prosesu evolutiva iha ambiente ida (Riva, 2004).
2.5   Difisisaun Floresta
Tuir (FAO 2000) katak ai-laran iha área sira ne'ebé kobre husi ai-hun bo’ot no canopies liu hosi 10% no área hektár 0.5 liu. Ai sé-nia órgaun tenke tenki pelumenus 5 metru hanesan ema adultu sira. Horis nudar fenormena natureza ida iha nia, abut ne'ebe fo benifisio ba ema inclui seres vivos seluk hodi bele proteje rai timor la,ka manten existensia recursus ai horis nian. Tuir avó-feto nain balun iha frog iha ne'e tempu Ai-Horis iha nia hun ida ne'ebé mak investentu claru ho naruk metru 8 ho nia diameter sosa 20cm. Kona-ba klasifikasaun kontinua sai nu'udar fatór defenitiva istória pasadu, idade uluk nian kona-ba:
Lei n. º 5 1967, floresta mak define hanesan sa'e kampu ida kona-ba ai-hun ne tomak nu'udar parseria ida moris vida naturál no ambiente naturál nia. Definisaun ba floresta ba péritu floresta ida ne'e katak floresta mak komunidade biolójika ne'ebé domina husi ai-hun perennials. Konsidera katak, bazeia ba
Halibur ai-hun ne'ebé mak categorized hanesan ai-laran se grupu ida kona-ba ai-hun canopy metin hela. Tanba floresta mak define hanesan asosiasaun, entaun entre tipu ida kona-ba ai-hun no tipu sira seluk kona-ba ai-hun iha neʼe sei sai independente. Floresta sei mós iha kompetisaun entre membru sira ne'ebé hela besik hamutuk.
Floresta mak ekosistema naturál ida ne'ebé alkansa ona ekilíbriu climax ida no komunidade ne'ebé boot nian kapasidade atu hanesan  husi mudansa ne'ebé sira hetan terus, hanesan sira la liu limite sira ne'ebé tolerable. Floresta mak la ne'be ida halibur ai ne'ebé mak sira uza deʼit husi liga produtu,
maibé, ai-laran ne'ebé mak asosiasaun moris ida kona-ba natureza biolójika ka komunidade nian ne'ebé kompleksu kompostu hosi ai, shrubs, understorey, rai, animál no microorganisms naturál ba ambiente. Floresta hanesan funsaun ekosistema ida:
Ba mantein balanciu sistema ekolojia ambientál, armazén armazenamentu Germplasm, degradasaun rai Maintaining no erozaun, fonte liga Industriál no sawmills lokal, Fonte ba rezultadu ba populasaun lokál, no peskiza.
Floresta mak importante tebes ba moris iha mundu, liu-liu ba jerasaun sira futuru nian sira-nia moris. Erru iha jestaun florestál signifika torturing ita-nia futuru jerasaun foun sira-nia moris. Atu prevene sala iha jestaun florestál, funsaun florestál tenke estuda no komprende holistically (intact).
Nuneʼe, ita presiza estuda merologically florestál (haree parte ninia) atu antesipa aspetu sira ne'ebé bele hamosu havoc atu moris. Deskrisaun barak kona-ba Komprensaun Floresta Bazeia ba Peritu, husu boot sei útil.


2.5.1 Potensia Floresta
Tuir (Abdul Hadjranul Fatah, Abdul Mun’im, Arifin 2014) Potensiál rekursu Florestál área florestál iha florestál naun-liga produtu ne'ebé bele utiliza no ai sira ne'ebé potensiál. Ai tipu ne'ebé hetan iha area ne'eba, liu-liu: meranti ai, kapurnaga, keruing. Iha tempu uluk komunidade uza ai atu nesesidade pesoál sira hanesan hakbit uma, halo jukung (ró tradisionál) no aisunu.
Balu kona-ba potensiál ba naun-liga rekursu naturál sira sei sai ema uza husi tempu uluk dehan toʼo agora sira iha forma gemor lanu (ai-hun lanu)), sap-getahan (pantung, damar no sap nyatu) no floresta bani-been.
2.6 Analiza Sosio Ekonomiku Komunidade
Métodu atu analiza nesesidade (nesesidade avaliasaun) mak halo nuneʼe nia bele sukat iha nivel disparidade ne'ebé mosu iha estudante sira ne'ebé aprende hosi saida mak sei no saida mak iha ona hetan. Kona-ba sukat lakuna, ema análize ida tenke hetan reportajen ka kbiit atu hatene kona-ba problema sira ne'ebé hasoru balu. Funsaun presiza avaliasaun tuir Marisson (2001:27), liuliu:
·         Identifika nesesidade sira ne'ebé mak relevante ba servisu ka knaar agora,
·         Hanesan problema saida mak afeta ba rezultadu aprendizajen nian.
·         Identifika nesesidade urjente sira ne'ebé relasiona ho finansa,
·         Seguransa no asuntu sira seluk ne'ebé interfere ho servisu ka ambiente edukasional nian.
·         Aprezenta prioridade ba halo selesaun ba asaun.
·         Fornese baze dadus ba analiza efetividade aprendizajen.


2.7. Faktores ne’ebe Mak fo impaktu ba iha Floresta
Tuir Khaerul (2006) katak, Faktor ne‟ebe fó impaktu ba kondisaun Floresta ne’e nia iha fatin refere, mak hanesan: Faktor Sosia Ekonomia no Faktor Nivel Edukasau no konhesementu komunidade nian ba konservasaun natural.
2.7.1. Fator sosio ekonomiku
Tuir (Sitorus 2000) estatus sosio ekonimia ne’e hanesan komunidade sira nia partisipasaun iha vida ekonomia nian iha parte negosio no hara ba parte moris ema idak idan nian, engeral iha Suco Leo-lima moris nudar sector agrikultura. Iha limitasaun area ne‟ebe mak komunidade sira utliza rai hodi halo aktividade agrikultor nian hanesan halo to‟os, ho aktividade ida ne‟e mak komunidade sira esplora rekursu ai horis nian ne‟ebe mak eziste.
2.7.2. Fator Edukasaun no koinesimentu
Tuir (Lisbijanto Herry (2013:23), iha dalan ba edukasaun mak ita ema nian atensaun makas hodi asesu ba edukasaun hodi dezenvolve iha nia ann iha suku leolima ne‟ebe eziste ho potensia rekursu ai horis, ho ida ne‟e bele indentifika total numeru edukasaun iha fatin refere. Hodi analiza ba situasaun real komunidade nia konhesementu.
2.8 Konseptu Fundamental
Konsetu fundamentu nudar lala‟ok skematika ida kona ba aktividade hodi anota dadus pupulasaun nian iha Suku Leo-lima  nia laran, ho objectivu peskizador nian tenta atu buka hatene impelmentasaun lei Trabandu ne’ebe  eziste iha area refere . Iha hanoin ne‟e hakarak buka hatene regulamentu husi impelmentasaun Tara bandu, ligadu ho problema ne‟ebe iha, tamba iha peskiza ida ne‟e ho hanoin atu buka hatene dependensia komunidade ba iha area Floresta . Presiza tau atensaun hodi hadia area konservasaun bazeia ba estratejika husi komponente ne‟ebe iha responsabilidade ba area refere, hodi garatia kondisaun b area floresta  nian iha sustentabilidade, propektividade husi peskiza ne‟e mak hatutan no habelar liu husi rejultadu peskija ne’e honi haforsa lei Tara bandu Iha suku Leo-lima.


    
 
KAPITULU III
METODOLOZIA PESKIZA
3.1. Fatin No Tempu Peskiza
        Peskiza ida ne‟e atu halo estudu efetividade ba iha implementasaun Lei Tara-bandu ba iha Konservasaun Floresta durante fulan ida nia laran hahu husi fulan juilo  2019 to‟o remata iha  Suco Leolima Postu Administrativu Hato-udo  Munisipiu Ainaro, maibe peskiza ida ne‟e fokus liu iha area Suco Leolima  ho total Luan hamutuk 124.76 km2
1.     Parte Norte baliza ho Suku Suru-Caraik
2.      Parte sul baliza ho Tasi
3.      Parte leste baliza ho Suku Foho- Ai-lico
4.      Parte oeste baliza ho Suku Casa
Fatin peskiza ne’ebè peskiza nain hili hodi halo monografia ida ne’e mak hanesan estudu efetividade ba implementasaun lei Tara-Bandu ba konservasaun Floretsa , iha suku leo-lima Postu Administrativu Hato-udo Munisipio Ainaro Peskiza ida ne’e halao durante fulan ida (1) komesa husi data. 25 fulan Juilho 2019 to iha data. 25 Fulan Setembro 2019. Iha peskija ne’e atu hare deit ba iha Aldei sanulu mak hanesan
Suku Leolima
No
Adeia
Total Uma Kain
1
Aimerleu
Lesse


940
Tuir sensus 2015
2
Dausur
Luro
3
Goulau
Nuno Boco
4
Grotu
Raesoro
5
Hutseo
Suru-Craik





3.3. Material no Ekipamentus
3.3.1.   Material
        Material ne’ebe atu uza iha terenu mak hanesan : kaderno, lapizeira no kusiner
3.2.2. Equipamentos
           Equipamentos ne’ebe mak atu uza hodi hala’o peskiza iha terenu mak hanesan tuir mai ne’e: Camera, Kadernu, Lapizeira no seluk tan.
3.4. Difinisaun Konseptual
3.3.1     Trarabandu
            Tara-bandu nudar regulamentu Komunidade nian atu aselera dezenvolvimentu iha suku nian hodi garantia sustentavledade iha suku no Tara-bandu hanesan lei komunidade ida nian hodi oraganiga komunidade sira atu moris tuir regulamentu ne’ebe mak estabelse tia ona tuir matenek nai ho naran
3.3.2     Konservasaun           Tuir Utami iha tinan (2018) Konservasiaun (conservation) iha relasaun ho rekursu natureza ne`ebe signifikante hanesan: “preservasaun, managemento,ancare of natural and cultural recource. No tuir Ian Campbell (1972) ,iha parte seluk nia fo definisaun ba konservasaun iha parte tolu mak:
4.      Preservasaun ba rekursu natureza sira
5.      Aprobeitamentu ba rekursu natureza  uza ho matenek
6.      Utilizasaun ba rekursu natureza tenke ho konsiensia (wise use )
3.3.3     Konseitu Floresta
            Komprensaun kona-ba ai-laran tuir FAO (2000) katak ai-laran iha área sira ne'ebé kobre husi ai-hun bo’ot no canopies liu hosi 10% no área hektár 0.5 liu. Ai sé-nia órgaun tenke tenki pelumenus 5metru  hanesan ema adultu sira. Horis nudar fenormena natureza ida iha nia, abut ne'ebe fo benifisio ba ema inclui seres vivos seluk hodi bele proteje rai timor la,
4            Existensia recursus ai horis nian. Tuir avó-feto nain balun iha frog iha ne'e tempu Ai-Horis iha nia hun ida ne'ebé mak investentu claru ho naruk metru 8 ho nia diameter sosa 20cm. Kona-ba klasifikasaun kontinua sai nu'udar fatór defenitiva istória pasadu, idade uluk nian kona-ba:
3.5. Definisaun Operasional
           Tuir (Singarimbun (1997) Definisaun operasional hanesan vizaun espesifiku ida hodi indentifika aktividade peskiza ne‟ebe maka atu hala‟o iha terenu,ho implementasaun Tara-bandu  nian iha area refere hodi halo observasaun no indentifika tuir tipo tipo husi Tara-bandu. hanesan halo deskrisaun importante ba komunidade nian iha parametru kualidade ne‟eb mak sai hanesan sasukat ida atu rekolha dadus husi Tara-bandu nian mak hanesan tuir:
1)      Regulamentu Tara-bandu
Atu hare ba regulamentu husi Tara-bandu saida mak implementa iha area refere
2)      Komnidade nia partisipasaun iha Tra-bandu
Atu hare benefisiu saida mak komunidade sira hetan husi Tara-bandu ne’e
3)      Tara-bandu ba Ai-horis
Sansaun saida mak foti se wainhira komunidade sira tesi ai ho sunu rai
4)      Edukasun no kultura
Harea ba iha asesu ba iha edukasaun no kultura iha Suku Leolima hodi halo estimasaun ba dadus ne’ebe mak iha.

3.6.Tipo Peskija
Tipu peskiza ne‟e ho karakteristika descritivu, tamba peskiza ne‟e sei halo deskrisaun ba iha impelmentasauan lei Tara-bandu ba iha Konservasaun Floresta iha Suku Leolima mmunisipio Ainaro.
  
3.6.1.      Peskija Deskritivu
Tuir (Sukmadinata 2006) Peskiza deskritiva hanesan métodu ida ne'ebé tenta atu esplika kona-ba objetu peskiza hodi deskreve faktu sistemátiku, no karakterístika konaba implememta Tara-bandu ba konservasun Floresta to iha ne’ebe.Tipu Peskiza deskritiva mak hanesan tuir mai ne'e:
Ø  Peskiza Deskritiva ne'ebé uza kestionáriu no entrevista, hodi rekolha dadus iha terenu hodi halo konkluzaun.
Ø  Peskiza Deskritiva liu husi observasaun, dala ruma iha koleksaun de dadus la hetan dadus ne'ebé adekuadu.
Ø  Peskiza deskritiva hanesan peskizaida ho objetivu atu deskreve fenomena ne'ebé eziste. Fenomena ne'e forma hanesan atividade ida, ho karakterístika, mudansa, relasaun, ne‟ebe diferensa entre fenomena ema no fenomena Peskiza deskritif. Peskiza deskritiva la'os de‟it limitasaun ba problema ne'e hodi halibur no buka dadus, maibé inklui mós analiza no interpretasaun kona-ba signifikadu husi dadus.

3.6.2.      Difinisaun Dadus
Tuir (Bogdan iha Sugiyono, 2013:244).Analiza dadus ne'e prosesu sistematikamente buka no buka dadus ne'ebé mak hetan hosi entrevista, nota toʼos, no materiál sira seluk, atu nuneʼe sira bele fasil atu komprende, no rezultadu sira bele hetan informasaun ba sira seluk.
ita Hatene katak definisaun ba dadus ne'ebé mak tipu oin-oin kona-ba informasaun ne'ebé hetan peskizador kona-ba objetu ne'ebé oras ne'e estuda hela. Dadus ne'e importante tebes atu utiliza hanesan estudu ida kona-ba rezolve problema no konkluzaun husi peskiza. Aleinde ne'e, dadus ne'e faktu empíriku ida ne'ebé peskizador halibur atu rezolve problema ka hatán peskiza katak maromak seidauk hatán pergunta sira. Komprende dadus tuir espesialista balun hanesan tuir mai ne'e.


3.6.2.1. Dadus Primaria
Tuir Umar (2003 56), hateten katak: dadus ne'ebé foti diretamente husi komunidade hanesan respondente resultadu ba observasaun iha kampu peskiza ho resultadu Intervista atu hetan informasaun ne’ebe aktual kona ba aktividade ne’ebe komunidade implementa durante sira halao.
3.6.2.2. Dadus Sekunder
Tuir Sugiyono (2005 62),hateten katak : Dadus Sekundáriu katak dadus ne'ebé mak hetan husi instituisaun sira ne'ebé relasiona ho topiku peskisador nian, no dokumentus ne'ebé tau hamutuk iha administrasaun suku. inklui dadus, estadu fíziku, sosiedade socio ekonómika no dadus sira seluk iha relasaun ho objetu ba peskiza. Tuir Sugiyono dadus Sekundária ne'e la hanesan fonte dadus ne'ebé fornese informasaun diretamente ba peskiza kobradór. No dadus sekundáriu sai apoiu ida ba nesesidade ba dadus ne'ebé prinsipal hanesan livru. Literatura, no leitura ne'ebé relasiona ho implementasaun lei Tara bandu ba konservasaun Floresta.
3.7.Métodu kolekta dadus
         Tuir Sugiyono (2013:224) téknika ba kolesaun dadus ne'e hakat liu estratéjiku iha peskiza, tanba objetivu prinsipál hosi peskiza ne'ebé mak hetan dadus liu husi.
1.      Kuisioner.
Katak teknika rekolla dadus ho maneira utilisa lista perguntas hodi hato’o ba respondent bazeia ba titulo peskisador nian Implementasaun Tara-bandu ba Konservasaun floresta suku  suku leo-lima Postu Administrativu Hato-udo Munisipio Ainaro
2.      Observasaun
Hanesan teknika ida ne’ebe peskisador uza hodi bele tun direitamente ba iha fatin peskisa nia laran, hodi halao observasaun ba Tara-bandu konservasaun floresta ne’ebe mak akontece iha suku leo-lima Postu Administrativu Hato-udo Munisipio Ainaro.


3.      Intervista
Hanesan teknika ida ne’ebe peskisador halo intervista ba komunidade hodi hetan dadus husi respondent sira mak tuir Sugiyono (2014) hateten katak intervista hanesan teknik ne’ebe akumulasaun dadus husi peskisador para lori halo estudu ba dahuluk atu hatene formasaun problema ne’ebe peskisador hakarak hatene saida deit mak respondente profundu ho total ne’ebe oitua.

4.      Dokumentasaun
Hanesan atu hetan dadus direitamente husi fatin peskisa hanesan livru ne’ebe relevantes no dadus ne’ebe relevantes ho peskisador nia titulo Implementasaun Tara-bandu ba Konservasaun Floresta.
3.8.Diagrama dadus
Tuir (Jogiyanto H.M) diagrama hanesan imagen ne’ebe mak ita hatudu ou publika sai hodi sai hanesan matadalan ba siensia ruma ne’ebe mak seidauk deskbre




3.9.Teknika Analisa Dadus
Tuir Bogdan ho Sugiyono, (2013:244).Analiza dadus ne'ebé mak prosesu sistematikamente hetan no buka dadus ne'ebé mak hetan hosi entrevista, no materiál sira seluk, atu nuneʼe sira bele fasil atu komprende, no rezultadu sira bele hetan informasaun ba sira seluk
3.9.1.      Populasaun
Tuir Ridwan (2010) katak populasaun maka objeitu no sujeitu neʹebé hela iha area ida hodi Prense kriteria atu fo responde ba korelasaun problema peskizador nian sai hanesan alvo peskiza. Bazeia ba total husi Chefe da familia ne,ebe mak hakerek nain foti hamutuk 940 Familia husi representa iha Suku suku leo-lima Postu Administrativu Hato‑udo Munisipio Ainaro sai hanesan trajeitu peskizador nian hodi foti no halo amostrasaun(sampel).
Arikunto (1998) untuk mendapatkan persen berdasarkan kategoria diatas maka dapat Menggunakan rumus menurut Arikunto S(1998). Adalah sebagai berikut.
3.9.2.      Amostra
          Tuir Miles Huberman no Sugiyono (2011-246) sampel purposive ne'e hanesan téknika ba sampel fonte dadus ne'ebé ho konsiderasaun balun. Ida ne'e partikularmente konsiderasaun, pur ezemplu, ema ne'ebé konsidera atu hatene di'ak liu kona-ba saida mak ita hein katak, ka dala ruma nia mak ukun-naʼin neʼe sei sai fasil liu ba peskizadór atu esplora objetu ka situasaun sosiál tuir estudu.
Peskisa sei foti representante amostra husi total populasaun mai husi komunidade suku suku leo-lima Postu Administrativu Hato-udo Munisipio Ainaro ho total uma kain 940 husi total uma kain refere peskizador foti amostra 35 sai hanesan sampel ba peskiza ida ne’e. Formula ne’ebé mak uza hodi determina sampel mak: Slovin Riduwan (2010)).

FORMULA:
Informasaun:
            TUK= total uma kain
S=  sampel 5%
%= total pursentu 100%
Respondente=.......?   
Formulasaun lolos hodi halo operasaun ba resultadu samplin mak hanesan tuir mai ne’e:
Dadus
TUK =940
S = 5
%=100
R=…..?

3.10.        Definisaun SWOT
Tuir (Robinson dan Pearce (1997) SWOT hanesan forma ida atu analiza sira-ne'ebé mak uza husi jestaun empreza ka organizasaun sira-ne'ebé sistemátiku no bele ajuda iha negósiu kona ba prepara planu ida ne'ebé esperiénsia atu alkansa meta kona ba empreza ka organizasaun. Rua kona-ba objetivu hirak ne'e ba objetivu ne'ebé naruk no kurtu-prazu.
Aleinde ne'e, análize SWOT bele mós interpreta maka hanesan forma ida atu analiza situasaun no kondisaun sira ne'ebé mak deskritiva (hodi fó estátua) kona-ba empreza ka organizasaun ida.
Analiza ida ne'e tau ba situasaun no kondisaun sira hanesan fatór sira-ne'ebé mak input. No tuirmai ba entries fahe auxilia tuir sira nia kontribuisaun ne'ebé refere.
Buat ida ne'ebé presiza atu konsidera nia hanesan ba uzuáriu sira kona-ba análize ida-ne'e, katak análize SWOT ne'be uza de'it hanesan análize ida, ne'e iha intensaun atu deskreve situasaun ne'ebé mak enfrenta dezafiu empreza ka organizasaun ida. Análize SWOT ne'e la instrumentu ida ne'ebé bele fornese dalan ida husi problema iha parte ida.
      Halo Análize hatudu katak hatene nia SWOT?
SWOT hamriik ba Forsa, Frakeza Oportunidade Ameasa. Katak Forsa (kbiit), Frakeza (fraku), Oportunidade (Oportunidade),
3.10.1.  Funsaun Swot
Tuir Tuir Freddy, Rangkuti Analyst SWOT, mak identifikasaun sistemátika ida kona-ba fatór oin-oin hodi formula estratéjia empreza nian. Analiza ida ne'e bazeia ba logic ne'ebé maximizes sterngths no oportunidade, maibé mós bele minimiza frakeza no ameasa. Análize SWOT tuir Sondang P. Siagian hanesan instrumentu análize ne'ebé forte bainhira uza ida loloos ida-neʼe mós barak hatene kona-ba "SWOT mak sigla ida ba iha liafuan strenghs (kbiit), frakeza (extents), oportunidade no htreats (ameasa) análize SWOT.
Tuir (Philip Kotler) mak interpreta avaliasaun ida ba kbiit en-jerál, frakeza, oportunidade no ameasa. Análize SWOT hanesan instrumentu barak liu koñesidu interna no esterna ambientál análize ida. Analiza ida ne'e bazeia ba iha hipoteza katak estratéjia ida efetiva sei hamenus frakeza no ameasa. Bainhira aplika loloos, hipoteza simples hirak ne'e iha impaktu ida-ne'ebé boot neʼe kona-ba konsesaun estratéjia ida-ne'ebé susesu.
Tuir Ferrel no Harline (2005), Análize SWOT sira-nia funsaun mak atu hetan informasaun hosi análize situasaun no haketak nia asuntu internu sira (kbiit no frakeza) no asuntu externa (oportunidade no ameasa). Análize SWOT ne'e sei esplika se informasaun ne'e hatudu buat ruma ne'ebé bele tulun empreza alkansa ninia objetivu ka fó indikasaun katak sira obstákulu sira-ne'ebé tenke bele hasoru ka atu hasoru rendimentu ne'ebe hakarak atu minimiza.


3.11.        Kualidade estandarnizasaun
Definisaun estandarnizasaun hanesan vizaun espesifiku ida hodi indentifika aktividade peskiza ne’ebe maka atu hala‟o iha terenu,ho kondisaun Komunidade  nian iha area refere hodi halo observasaun no indentifika tuir sosio ekonomiku familia nian. Hanesan halo interevista  ho lia nain sira kona ba partisipasaun komunidade sira nian iha konservasaun Floresta  mak hanesan tuir mai ne’e:
Hatudu katak numeru populasaun kiik liu 20% maka dehan katak sira iha asesu ba servisu ida ne’e. hatudu katak numeru populasaun 20% too 39.9% maka dehan katak sira iha asesu ba servisu ida ne’e. hatudu katak numeru populasaun 40% too 59.9% maka dehan katak sira iha asesu ba servisu ida ne’e. hatudu katak numeru populasaun 60% too 79.9% maka dehan katak sira iha asesu ba servisu ida ne’e. hatudu katak numeru populasaun 80% ba leten maka dehan katak sira iha asesu ba servisu ida ne’e :
Read more...